Bir köyün yok, bir ülken bile yok ama hâlâ bir adın var.
39. İstanbul Film Festivali Ulusal Yarışma filmlerinden biri olan Uzak Ülke, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi‘ne yani gerçek bir olaya dayanan ve sinemamızda pek işlendiğini görmediğimiz ilginç bir senaryoya (mevcut Ulusal Yarışma’da da yazarlık ile ilgilenen sorunlu erkek ana karaktere odaklanan filmlerden de bu açıdan ayrışıyor) sahip fakat bunun yanında oyunculukların sınıfta, verilmek istenen mesajın da tam anlaşılamadığını üzülerek belirtmek istiyoruz.
Türkiye-Yunanistan nüfus mübâdelesi, 1923 yılında Lozan Barış Antlaşması’na ek olarak yapılan sözleşme uyarınca Türkiye ve Yunanistan Krallığı’nın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine zorunlu göçe tabi tutmasına verilen addır. Göçe tabi tutulan kişilere ise mübâdil denir.
Wikipedia’daki özete istinaden, anlaşmanın nedenini ve etkilerini daha iyi anlayabilmek için anlaşma öncesindeki duruma bakacak olursak, 1912’de Balkan Savaşı sonrasında Rumeli bölgesindeki topraklarını ve buna bağlı olarak hakimiyetini neredeyse tamamen kaybeden Osmanlı Devleti, geride, Osmanlı tebaasıyken bu toprak kaybından dolayı ansızın başka bir devletin azınlık statüsündeki vatandaşları konumuna düşen yüzbinlerce Müslüman Türk bırakmıştı. Yunanlar tarafından tehlike olarak görülen Epir bölgesindeki, Selanik ve çevresindeki şehirler ile birlikte adalardaki Müslümanlara karşı yaklaşık on sene sürecek olan yoğun baskı ve katliamlar yapılmaktaydı.
Benzer şekilde, 1922’de bu sefer de Yunan Ordusu, Anadolu’dan yenilgiyle ayrılınca, burada can ve mal güvenliğini kaybettiğini düşünen bir milyon Anadolulu Rum, Yunanistan’a göç etmeye başladı. Göçmenler gelmeye başladıkça Yunanistan’da boş arazi ve ev bulma sorunları başladı ve Anadolu’dan gelen göçmenler Yunanistan’daki Müslümanları evlerinden çıkarmaya ve onların evlerine yerleşmeye başladı. Müslümanların Türkiye’ye gitmesiyle bu yer sorununun çözüme kavuşacağı düşünüldü. Hem Yunanistan’daki hem de Türkiye’deki azınlıkların sorunlarının daha da artması üzerine, daha fazla gerçekleşecek tatsız olayı engellemek adına Lozan şehrinde barış anlaşmasının hazırlığı için görüşmelerin başladığı dönemde 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan arasında mübadeleyi öngören sözleşme imzalandı.
Uzak Ülke, mübadelenin bu öncesi, esnası ve sonrası durumuna tam olarak odaklanamayan ve kendi derdini bulamamış bir film konumunda kalmış gibi. Sanıyoruz oldukça tiyatral kaçan ve ezbere söylendiği çok belli olan repliklerin ve doğaldan uzak oyunculukların da bu konudaki etkisi fazla. Sürekli bağırarak ve kavga ederek derdini anlatmaya çalışan Paris ve bir müddet Paris ile aynı terk edilmiş kampta konaklamaya mecbur kalan, hain ilan edilmiş Binbaşı Osman arasındaki diyalogların samimiyeti pek hissedilemiyor; aksine o olmamışlık yüzünden ”alacakaranlık” atmosfer de, yeni gemi gelene kadar bir türlü sizi içine çekemiyor. İki karakterin kendi içinde ayrı ayrı yaşadığı dram da, ikisinin kör topal gelişen dostluğu da çok oldu bittiye getirilmiş gibi. Dolayısıyla filmin hem sürpriz dostluk hem de mübadele ile ilgili derdini de anlamak zor oluyor.
Karadeniz Sahili 1925.
On iki yaşındaki Trabzon Rum’u Paris, babasının annesi için yonttuğu hediyeyi almak üzere kamptan kaçar. Geri döndüğünde mübadillerin gönderilmiş ve kampın boşaltılmış olduğunu görür. Yeni rejim Binbaşı Osman’ı hain ilan etmiş, tutuklayıp mübadillerden boşaltılmış olan kampa kapatmıştır. Köklerin ve bağlılığın sorgulandığı bu alacakaranlık, yeni gemi gelene kadar ikisine de vatan olacaktır. Film aynı zamanda Seyfi Teoman İlk Film Ödülü’ne de adaydır.
Yönetmen : Erkan Yazıcı Senaryo : Erkan Yazıcı Görüntü Yön.: Murat Karabina Kurgu : Umut Sakallıoğlu Oyuncular : Haydar Şişman, Abdurrahman Gönan Müzik : Burak Beşir Yapımcı : Altın Yazıcı Yapım: Keyfilm Prodüksiyon Dünya Hakları : Keyfilm Prodüksiyon
39. İstanbul Film Festivali Ulusal Yarışma incelemelerimiz:
Körleşme 51/100
Şair 57/100
Plaza 60/100
Bilmemek 71/100
Ceviz Ağacı 55/100
Uzak Ülke 41/100
Aşk, Büyü vs. 71/100