En İyi Belgeseller: İzlenmesi Gereken Ufuk Açıcı 45 Belgesel Önerisi

“Planet Earth” belgeselinin yaratıcılarının imzasını taşıyan bu dizi, izleyenleri dünyanın en değerli doğal habitatlarında görülmemiş bir yolculuğa çıkarıyor.

İnsanlara evrenin oluşmasından günümüze kadar geçen zamanı muhteşem bir şekilde özetleyen bu faydalı yapımda bilimsel çalışmalar daha önce bu kadar güzel bir şekilde halka açıklanmamıştı. Orijinalinde Carl Sagan’ı izlediğimiz yapımın Cosmos: A Spacetime Odyssey versiyonunda ise Neil deGrasse Tyson’ı görüyoruz. İkinci sezonu ise 2019’da geliyor.

Gizli kameralar ve daha önce hiç görülmemiş görüntüler kullanan Earthlings, tamamı kâr amacı güderek hayvanlardan yararlanan, dünyadaki en büyük endüstrilerin günlük uygulamalarını gözler önüne seriyor.

Nuit et Brouillard yani “gece ve sis”, Alain Resnais‘nin 1955 yapımı belgesel nitelikli kısa filmi. Televizyonda gösterilmesi neredeyse imkansız olan toplama kampı hikayeleri ve görüntüleri içermektedir. Yahudi soykırımına dair beyninizi allak bullak edecek bir başyapıt. 32 dakika boyunca, Polonya’daki nazi konsantrasyon kamplarında olan bitenlere kör, sağır ve dilsiz kalamayacaksınız. Hatta beyniniz çoktan yanmış olacağı için bu üçünü yine yapamayabilirsiniz.

Bir film yapımcısı, öldürülen arkadaşının eski sevgilisi, oğullarını beklediğini açıkladığında, öldürülen arkadaşı için anma kararı alır ve belgesel için video çekmeye başlar. Film öncelikle arkadaşının oğluna, sonra da arkadaşının ailesine duygusal bir armağan olur.

Ron Fricke’nin gözlerinden insan hayatı ve dininin ustalıkla fotoğraflanmış sahnelerinin bir koleksiyonu. İnsanlığa bir armağan.

Hızlandırılmış ve eşsiz görüntülerle dolu fotoğrafik belgesellerin ustası Ron Fricke’nin Baraka’dan tam 9 yıl sonraki şaheseri. Beş kıtada yirmi beş ülkede neredeyse beş yıl boyunca çekilen ve yetmiş milimetrelik bir filmde çekilen Samsara, bizi kutsal toprakların, afet bölgelerinin, endüstriyel komplekslerin ve doğal harikaların çeşitli dünyalarına taşıyor.

En son teknolojiye sahip ekipmanları kullanarak, ünlü yunus eğitmeni Ric O’Barry liderliğindeki bir grup aktivist, hem şok edici bir hayvan istismarı örneği hem de insan sağlığına yönelik ciddi bir tehdit ortaya çıkarmak için Japonya’nın Taijii yakınlarında bir koya sızdı.

Tüm zamanların izlenmesi gereken filmleri listelerinde mutlaka yer alan ”Kameralı Adam”. Nick Bradshaw’dan dinleyelim: ”Dziga Vertov’un şehir senfonisi, sonunda zamanı geçen bir şey mi oldu? Son zamanlardaki anketlerde 20.sıralarda yer alıyor. Eisenstein’ın savaş atı gibi, montajı devrimci bir bilinç aracı olarak gören bir agit-deneyi; masal ve illüzyonla ilerlemek yerine, hem modern kentsel gündüzü yansıtmada hem de katılımcı özneleri kaydetmekte bariz bir biçimde başarılı.”

Godfrey Reggio’nun herhangi bir konu olmadan ustalıkla fotoğraflanmış görsel koleksiyonu. Görüntüler doğaya, insanlığa ve aralarındaki ilişkiye odaklanır. Filmin adı, Hopi dilinde “dengesiz ya da dağılan hayat” anlamına gelmektedir.

Joshua Oppenheimer, The Act of Killing’den iki yıl sonraki bu belgeselinde, Endonezya’daki soykırımdan kurtulan bir aile, kardeşlerinden birini öldüren adamlarla yüzleşir.

Sundance 2019’da Kurgu dalında Jüri Özel Ödülü alan, Todd Douglas Miller imzalı bu belgesel, Neil Armstrong yönetimindeki, Buzz Aldrin ve Michael Collins kadrosunun aya inişine bir bakış sunuyor.

Yönetmenliğini Charles Ferguson’nun, seslendirmesini ise Matt Damon’ın yaptığı belgeselde, 2008 yılındaki finansal çöküşe neyin yol açtığını yakından inceleniyor.

Endonezya’daki eski ölüm manga liderlerini, klasik Hollywood suç senaryoları ve gösterişli müzikaller de dahil olmak üzere, istedikleri sinema türlerinde toplu cinayetlerini canlandırmaya zorlayan bir belgesel.

Fahrenheit 11/9, Three Identical Strangers, American Animals, Won’t You Be My Neighbor? gibi örneklerin arasında sıyrılmayı başaran belgesel ise Free Solo. Hollywood’un genellikle çuvalladığı bir alan olan dağ tırmanışlarının aslında ne kadar da sinematik olabileceğini kanıtlayan Free Solo; sadece bununla da kalmayıp zor soruları sormaktan çekinmeden dürüst cevapları arayan yılın en iyi belgeseli.

İki Güney Afrikalı, esrarengiz müzikal kahramanlarına, 1970’lerin gizemli rock’n roll’u Rodriguez’e ne olduğunu keşfetmek üzere yola çıkar. Malik Bendjelloul’un tek uzun metrajı.

Efsanevi 1969 müzik festivalinin sinema filmi. Richie Havens, Joan Baez, Jimi Hendrix, The Who gibi isimlerin görüntüleri de yer alıyor.

Bir yönetmen ve The Guardian’da çalışan bir gazeteci bütün dünyanın siber suçlarını açıklayacak Edward Snowden ile görüşmek için Hong Kong’a giderler. Küçük bir otel odasından tüm dünyaya yaydıkları haberler, güvenlik ve gizlilik bakımından geleceği değiştirecektir. Film, 2015 Oscarları’nda En İyi Belgesel ödülünü almıştır.

Katil balinaların tartışmalı esaretini ve hem insanlar hem de balinalar için tehlikelerini takip eden bir belgesel.

Yakın tarih boyunca kurum kavramını günümüz hakimiyetine kadar inceleyen belgesel.

Kült film yönetmeni Alejandro Jodorowsky’nin, etkileyici bilim kurgu romanı Dune’un iddialı ama talihsiz film uyarlamasının hikayesi.

Program ve kod yazmada genç yaştan bir dahi olarak görülen, Reddit gibi günümüzün en büyük sitelerinden birine imza atıp, bilgi paylaşımında sözünü sakınmayan bir aktivist olan Aaron Swartz’un doğumundan, 26 yaşında genç yaştaki ölümüne kadar hayatını anlatmaktadır.

Eksantrik bir Fransız dükkân sahibi ve amatör film yapımcısının Banksy’yi bulmaya ve arkadaş olmaya çalışmasının öyküsü. Film, Banksy, Shephard Fairey, Invader gibi dünyanın en ”meşhur” grafiti sanatçılarının görüntülerini içeriyor.

Yönetmenliğini Errol Morris‘in, müziklerini ise büyük usta Phillip Glass‘in yaptığı “İnce Mavi Hat”, cinayete karışan ve işlemediği suçtan dolayı yargılanan masum bir adamın kaybolan 12 yılının hikayesini ve çürümüş adalet sistemini anlatıyor. Morris sadece yetenekli bir film yapımcısı değil, belgesel türünü yeniden şekillendiren araştırmacı bir gazeteci ve aktivist aynı zamanda.

İki dağcının 1985’te Peru And Dağları’ndaki Siula Grande’nin batı cephesine yolculuklarının gerçek hikayesi.

İsrailli bir film yönetmeni, 1982’de Lübnan istilasındaki gazileriyle bu ihtilaftaki hizmet süresi hakkındaki kendi anılarını yeniden oluşturmak için röportaj yapıyor. Filmin 45 ödülü ve 59 adaylığı mevcut.

Chris Marker’ın yazıp yönettiği efsanevi belgeselinde, bir kadın, çağdaş Japonya’ya odaklanarak, deneyimli bir dünya gezgininin tefekkür yazılarını anlatır.

Film yapımcısı Michael Moore, Amerika’nın silah şiddeti konusundaki tercihinin köklerini araştırıyor. Türkçe’ye ”Benim Cici Silahım” olarak çevrilmişti.

Kuzey Amerika’da boz ayılar arasında yaşarken, 2003 yılının ekim ayında öldürülen aktivist Timothy Treadwell ve Amie Huguenard’ın yürek parçalayan hikayesi. Yazan yöneten Werner Herzog.

Amerika’nın kurumsal kontrollü gıda endüstrisinin içine tatsız bir bakış.

Yazar James Baldwin, bitmemiş romanı Remember This House ile modern Amerika’daki ırk hikayesini anlatıyor. Samuel L. Jackson’ın sesinden izliyoruz. Filmin 30 ödülü ve 48 adaylığı var ve IMDb’deki eleştirmen puanı 95.

Orson Welles, 1973’te F For Fake adlı filmini tamamladı. Bu yarı belgesel ve yarı kurgusal film, Welles’in hala yeteneğini kaybetmediğini gösterdi. Çok akıllıca ve kurnazca bir şekilde filmi kurgulayan Welles, sihir ve illüzyona olan ilgisini bu filmle gösterdi. Bu filmden sonra ilk kez ‘video essay’ terimi kullanılmaya başlandı. Film, illüzyon ve hırsızlık sanatlarına ithafen yaptığı bu film, çoğu ‘gelmiş geçmiş en iyi belgeseller’ arasında yerini almaktadır. En iyi belgesellerden biri olduğu gibi sinema tarihinin en önemli belgesellerinden de biridir.

İp cambazı Philippe Petit’in cesur, ancak yasadışı, yüksek ip cambazlığı hobisine bir bakış. New York’un Dünya Ticaret Merkezi’nin 1974’teki ikiz kuleleri arasında, bazılarının “yüzyılın sanatsal suçu” olarak nitelendirdiği hobisini gerçekleştiriş hikayesi.

Sundance 2018’de Hikaye Anlatıcılığı dalında Jüri Özel Ödülü alan bu belgeselde, hayatları değişik bir şekilde kurgulanmış üçüzlere odaklanıyoruz. Seyir keyfinizi kaçırmamak adına daha fazla açıklama yapmayı tercih etmiyoruz.

Aslında efsanevi koreograf Pina Bausch‘un yaratıcı dünyasını yakalamak ve onurlandırmak için 3D olarak çekilmiş, dans yoluyla bir keşif yolculuğu. Pina’nın Tanztheater Wuppertal topluluğunun dansçılarını tiyatrodan, ev dediği Wuppertal kentine kadar takip ediyoruz. Yönetmen Wim Wenders.

Varda’nın, Fransa’daki toplama alanlarından Paris çöplüğüne kadar her şeyi toplayanlarla yaptığı konuşmaların hikayesi.

Jared Diamond’ın ileri teknolojiye sahip olanlar ile hala ilkel olarak yaşayanlar arasında neden bu kadar eşitsizlik olduğuna dair teorisini anlatan bir PBS belgeseli.

Senna ve Amy ile övgü toplayan Asif Kapadia’nın yeni filmi Diego Maradona, 10 numaralı formanın daimi sahibi, efsane futbolcu Diego Armando Maradona’nın yaşamını anlatıyor. Film, doğduğu Arjantin’deki gecekondu mahallesinden dünyanın tepesindeki altın tahtına rakipsiz bir süperstarı 1980’lerden başlayıp özellikle Napoli takımındaki yıllarına odaklanarak ele alıyor.

Sıradan Parislilerin günlük hayatlarıyla ilgili, cinéma vérité (gerçek sinema) tarzında yapılmış bir belgesel.

Modern belgesel filmin bu sessiz öncülünde, film yapımcısı Robert J. Flaherty, Nanook ve ailesinin Arktik Çember’de yaşayan Inuits’in hayatını takip eden bir yılını harcıyor.

Antarktika’da, zamanın başlangıcından beri her Mart ayındaki arayış, mükemmel eşi bulmayı ve bir aile kurmayı amaçlar.

Michael Moore’un 11 Eylül’den sonra ABD’ye olanlarla ilgili görüşü; ve Bush İdaresinin, Afganistan ve Irak’taki haksız savaşlarla ilgili gündemini ilerletmek için trajik olayı nasıl kullandığı iddia ediliyor.

İspanya’da yas tutan bir Teksas ailesine, 3 yıldan beri kayıp olan 16 yaşındaki oğlu olduğunu iddia eden genç bir adam üzerine yazılmış bir belgesel.

Fast-food endüstrisinin etkisine odaklanan belgeselde, Morgan Spurlock şahsen bir ay boyunca sadece McDonald’s gıdalarıyla beslenerek sağlık üzerindeki sonuçlarını araştırıyor.

Kuzey Atlantik’teki ticari balıkçılık sektörüne odaklanan bir belgesel. 2014 yapımı Andrey Zvyagintsev filmiyle karıştırılmamalı. Belgeselin 22 adaylığı ve 12 ödülü var.